در این مقاله به مبحث تعرق گیاهان و عوامل دخیل در آنها می پردازیم ، تعرق در گیاهان چیست ؟، اندازه گیری تعرق در گیاهان ، عوامل موثر در تعرق و تبخیر و تعرق در گیاهان
تعرق چیست ؟
خروج آب از قسمت‌های هوایی گیاه به صورت بخار آب تعرق نامیده می‌شود.
انواع تعرق در گیاهان
تعرق روزنه‌ای: برگ اندام اصلی و عمده تعرق است و قسمت اعظم تعرق از میان روزنه‌های آن انجام می‌شود.
تعرق کوتیکولی: مقدار کمی بخار آب از برگ‌ها و ساقه‌ها به‌وسیله تبخیر مستقیم از طریق یاخته‌های اپیدرمی و از میان کوتیکول خیلی نازک آنها خارج می‌شود.
تعرق عدسکی: خروج بخار آب می‌تواند از طریق عدسک‌های ساقه‌های چوبی یا عدسک‌های میوه انجام شود
هرچقدر تعرق بالاتر باشد به همان اندازه هم شدت جذب آب نیز بالاتر است. زمانی که تعرق صورت می‌گیرد، پتانسیل آب ریشه منفی‌تر از خاک است و پتانسیل برگ منفی‌تر از ریشه و پتانسیل جو منفی‌تر از برگ است.
بنابراین جریان آبی از خاک به‌طرف اتمسفر، از طریق گیاه برقرار می‌شود که باعث انتقال مواد محلول موردنیاز گیاه همراه با صعود آب می‌شود. هرگاه پتانسیل آب جو افزایش یابد و جو از آب اشباع شود، جذب آب توسط سیستم ریشه‌ای و انتقال شیره خام در آوندهای چوبی به حداقل رسیده و یا متوقف می‌شود؛ بنابراین می‌توان گفت تعرق باعث ایجاد یک فشار منفی می‌شود که می‌تواند صعود شیره خام را حتی تا ارتفاع بیش از ۱۰۰ متر در درخت غول موجب شود.
اندامک‌های تمام یاخته‌های زنده برگ، پروتوپلاسم و دیواره یاخته پرازآب بوده و از آب اشباع‌شده است آب از راه آوندهای چوبی رگبرگ‌ها به برگ می‌رسد. تعرق روزنه‌ای از طریق تبخیر سطحی دیواره‌های یاخته‌ای که در محدوده فضاهای بین یاخته‌ای قرار دارند و همچنین از بخار آبی که از فضاهای بین یاخته‌ای از طریق روزنه وارد می‌شود، انجام می‌گردد.
نقش تعرق در گیاه:
- کمک به صعود شیره خام به‌وسیله‌ی ایجاد نیروی مکش
- مؤثر بر فشار انتشار و کمک به پدیده انتشار در یاخته‌ها
- مؤثر بر جذب آب و مواد کانی توسط ریشه‌ها
- کمک به تبخیر آب اضافی
- انتقال مواد غذایی از یک قسمت به قسمت دیگر گیاه
- کنترل دما
- مؤثر بر باز و بسته‌شدن روزنه‌ها
- تأثیر غیرمستقیم بر فتوسنتز و تنفس
- پراکندگی انرژی اضافی دریافت شده از خورشید
عوامل مؤثر بر تعرق:
- رطوبت نسبی: هرقدر رطوبت نسبی جو بیشتر باشد، میزان تعرق کمتر خواهد بود.
- دما: دما علاوه براثری که روی رطوبت نسبی دارد در شرایط طبیعی افزایش دما تا 30- ۲۵ درجه سانتی‌گراد باعث افزایش شدت تعرق شده و از این درجه به بعد باعث کاهش تعرق می‌شود.
- باد و جریان هوا: باد باعث تجدید هوا در مجاورت بافت‌ها شده و شدت تعرق را افزایش می‌دهد ولی شدید بودن آن باعث بسته‌شدن روزنه‌ها و کاهش تعرق می‌شود.
- روشنایی: در بسیاری از گیاهان شدت تعرق در تاریکی تقریباً صفر است و روشنایی باعث افزایش شدت تعرق می‌شود.
- عوامل ساختاری:
- سطح اندام هوایی
- آرایش بافت‌های برگ
- تعداد و وضع روزنه‌ها
- مواد شیمیایی بازدارنده تعرق: موادی مانند موم‌های پلی‌وینیل و الکل‌های سنگین که بتوانند از راه تأثیر بر یاخته‌های روزنه‌ای موجب بسته‌شدن روزنه‌ها شوند و یا مستقیماً روزنه‌ها را مسدود کنند، مواد بازدارنده تعرق نام دارند.
روش‌های اندازه‌گیری تعرق:
- روش وزن کردن: در این روش ازدست‌دادن آب ، با توزین تمام گیاه و یا شاخه‌ای از آن اندازه‌گیری می‌شود.
- جمع‌کردن و توزین بخار آب حاصل از تعرق: با این روش می‌توان میزان تعرق به مقدار کم را در گیاهانی که در هوای بسته و هوای آزاد رشد می‌کنند، اندازه گرفت.
- روش لیزیمتری: این روش برای اندازه‌گیری مقدار تعرق یک پوشش گیاهی بکار می‌رود.
- روش حجم‌سنجی یا پوتومتری (آشام سنجی): روش آشام سنجی برای مطالعه تأثیر عوامل محیطی مثل دما، نور، هوا و غیره بر روی تعرق روش مناسبی است .
روش کلرید کبالت: اساس این روش استفاده از کاغذ آغشته به کلرید کبالت ( co cl2 ) است. این کاغذ اگر خشک باشد، آبی‌رنگ است و وقتی مرطوب گردد، صورتی‌رنگ می‌شود. هنگام آزمایش، رنگ کاغذ ابتدا آبی است و به‌تدریج صورتی‌رنگ می‌شود و میزان تغییر رنگ آن معیاری برای اندازه‌گیری تعرق است.
نتیجه‌گیری
تعرق در سه عمل مهم نقش دارد: ۱(گردش آب در گیاه ۲) تغذیه ترکیبات معدنی به‌وسیله شیره خام ۳) تقلیل گرما
البته این اعمال بدون انجام تعرق نیز صورت‌پذیر هستند ولی تحت‌تأثیر این پدیده تشدید می‌شوند. به عقیده بعضی از محققان، رشد و نمو در گیاهان بدون انجام تعرق امکان‌پذیر نیست، درصورتی‌که ممکن است این امر از پایین آمدن شدت فتوسنتز که نسبت به بسیاری از عوامل مؤثر بر تعرق حساس است مانند روشنایی، بازبودن روزنه‌ها و دمای متوسط ناشی شده باشد. علاوه بر این باید توجه داشته باشیم که آب یکی از مواد ضروری برای رشد و تولید محصول در گیاهان است و یکی از راه‌های مؤثر برای جلوگیری از کمبود آب جلوگیری از انجام تعرق بیش از اندازه است.
منابع مورداستفاده
1.ابراهیم‌زاده، حسن. ۱۳۹۰. فیزیولوژی گیاهی مبحث تغذیه و جذب. مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران
2.Hirth L. et Stolkowski J, 1966. Biologie cellulaire. Presse univestiy de France, paris,408 P.
3.Luttge U. and N. Higinbotham, 1979. Transport in plants. Springer – Verlagy, 468 P.
مطالب بیشتر در پیج اینستاگرام شرکت
بدون دیدگاه