آمینو کلات آهن در کشاورزی

آهن

تولید کلروفیل و سبزینه برگ گیاهان تا اندازه زیادی وابسته به عنصر آهن است. آهن را می‌توان یکی از مهم‌ترین عناصر ریزمغذی یا کم‌مصرف دانست که علائم کمبود آن در گیاهان به‌صورت کاهش سبزینگی و زردی بین رگبرگ‌ها و به دلیل غیر متحرک بودن آن ابتدا در قسمت‌های جوان ظاهر می‌شود. کمبود آهن، همواره موجب از بین رفتن کلروفیل و تخریب ساختمان کلروپلاست می‌شود. در این مقاله با بررسی ارزش غذایی عنصر آهن، به علائم کمبود آن در گیاهان و روش‌های برطرف نمودن این عارضه اشاره خواهیم داشت.

گیاه برای آنکه رشد مطلوب و ایده آلی داشته باشد نیاز به جذب عناصر غذایی از بستر کشت را دارد. با توجه به نوع خاک در کشور از میان همه‌ی کودهای موجود در بازار، کود آهن را می‌توان به‌عنوان یکی عوامل تأثیرگذار در رشد مناسب و مطلوب گیاه دانست که تأثیر بسزایی در سبزینگی گیاه داشته و شکل کلات شده آن تأثیر بسیار مطلوبی بر رشد گیاه می‌گذارد.

آهن در سنتز داکسی ریبونوکلوتیک اسید (DNA) نقش دارد. با بالا بودن کربنات در بافت گیاه رشد محدودشده و آهن یونی قادر به شرکت در این بیوسنتز نمی‌شود.

کود آمینو کلات آهن آرامین شرکت آراد شیمی سبز بنیان شامل، ماده آلی و اسیدآمینه است. این محصول با داشتن اسیدآمینه به‌عنوان عامل کلاته کننده طبیعی و بدون ترکیبات هورمونی و لیگیند های شیمیایی مخرب مانند (EDDHA-EDTA-…) سنتز شده است که عامل اسیدآمینه عناصر را غنی‌سازی نموده و توانسته ساختارهایی با توزیع اندازه کمتر از 1000 نانومتر تولید کند که به عناصر کم‌تحرک مانند آهن قابلیت حرکت در سیستم آوندی گیاه را داده است.

وجود ذرات باردار و اندازه کوچک‌تر از اندازه روزنه‌های گیاه، این قابلیت را به مولکول‌ها جهت تأثیر بیشتر در امر جذب داده و اثربخشی این محصولات را بالابرده تا مصرف کودهای شیمیایی و حتی سموم کشاورزی کاهش چشم‌گیری داشته باشد.

اهمیت آهن در تغذیه گیاه

گیاهان از دو استراتژی مشخص برای محلول نمودن و جذب آهن از خاک استفاده می‌کنند

1 برخی واکنش‌ها و تغییرات ازلحاظ شکل و وظایف فیزیولوژیک در ریشه‌ها صورت می‌گیرد که این تغییرات موجب افزایش توانایی ریشه برای حل و جذب نمودن آهن از محیط می‌گردد. گیاهان این دسته براي جبران کمبود آهن، در داخل ریشه خود پروتون (احیاکننده) H⁺ ایجاد کرده که این پروتون به خارج از ریشه پمپ شده و درنتیجه آهن نامحلول به آهـن محلول تبدیل می‌گردد که قابلیت جذب در گیاه را دارد.

2 ترشح و آزادسازي ترکیبات احیاء کننده در ریشه‌ها ازجمله اسیدسیتریک و اسید مالیک و همچنین ترشح لیگاندهاي آلی با وزن مولکولی کم (برخی از اسیدآمینه‌ها)، به نام سیدروفور که یک آمینواسید غیر پروتئینی است که موجب تبدیل و احیاي Fe بهFe²⁺شده که موجب حلالیت آهن می‌گردد .

بررسی عوامل ایجاد فقر عنصر آهن در گیاهان

قلیایی بودن خاک می‌تواند یکی از اصلی‌ترین عوامل کمبود و فقر آهن در گیاه باشد. این عامل باعث کاهش حلالیت عناصر غذایی ضروری برای گیاه می‌شود. این عامل باعث کمبود عناصر غذایی به‌ویژه فسفر، آهن، روی، منگنز در گیاه می‌شود. عامل عمده‌ای که در بروز این کمبودها مؤثر است وجود کربنات یا بی‌کربنات به‌صورت ترکیب با کلسیم است که بیشتر به نام خاک آهکی شناخته می‌شود. یون کربنات و بیکربنات بااتصال به یون آهن باعث رسوب آن به شکل آهن غیر محلول می‌شود. برای حذف کربنات خاک و رفع قلیاییت خاک از گوگرد به فرم‌های مختلف استفاده می‌شود.

علائم کمبود آهن در گیاه

کمبود آهن در گیاهان به‌صورت زردی یا کلروز رگبرگ‌ها ظاهر می‌شود که به دلیل غیر متحرک بودن این عنصر ریزمغذی ابتدا در برگ‌های جوان ظاهر می‌شود. کلروز ناشی از کمبود آهن به‌صورت یک برگ زرد با شبکه‌ای از رگه‌های سبز تیره و در صورت تشدید زردی یا سفیدی تمام قسمت‌های برگ را شامل می‌شود. زردی برگ ناشی از کمبود کلروفیل است.

علائم کمبود آهن رامی توان در درختان میوه نسبت به سایر محصولات بیشتر مشاهده کرد که حتی در خاک‌های شور و قلیا این کمبود در محصول غلات مشاهده نشده است. این نشان می هد غلات نسبت به سایر محصولات در برابر کمبود آهن مقاوم هستند. عدم نمایش کمبود به معنای کارکرد صحیح گیاه نیست. بهتر است برای حصول نتیجه بهتر از آزمون‌های معتبر خاک یا گیاه استفاده شود.

عوامل مؤثر در ایجاد کلروز:

1. نوع و جنس خاک (عدم تناسب خاک با نوع محصول مورد کشت)
2. بالابودن اسیدیته (PH) خاک
3. کمبود مواد آلی (هوموس خاک)
4. مقدار نامتعادل آهک و وجود یون‌های کربنات و بیکربنات در طبقات خاک
5. عدم تهویه خاک
6. متعادل نبودن عناصر غذائی در خاک
7. انجام آبیاری بیش‌ازحد (خفگی ریشه)
8. زیاد بودن آنیون بی‌کربنات در منابع آب آبیاری
9. زه دار بودن زمین
10. انجام نگرفتن صحیح عملیات کشاورزی مانند شخم و تناوب و …

خسارت کلروز ناشی از فقر آهن

1. کاهش عمل کربن گیری (فتوسنتز)
2. پیشرفت بیماری و کاهش تولید محصول

تفاوت کمبود آهن و منگنز در گیاهان

کمبود آهن و منگنز دو مشکل رایج در تغذیه گیاهان هستند که هر دو باعث زرد شدن برگ‌ها می‌شوند، اما علائم و دلایل آن‌ها متفاوت است. برای تشخیص دقیق و درمان مناسب، شناخت تفاوت‌های این دو کمبود ضروری است.

علائم ظاهری:

• کمبود آهن:
  • زرد شدن برگ‌های جوان، به ویژه بین رگبرگ‌ها (کلروز بین رگبرگی)
  • رگبرگ‌ها معمولاً سبز باقی می‌مانند.
  • زردی به صورت نوارهای سبز و زرد متناوب در امتداد رگبرگ اصلی دیده می‌شود.
  • در موارد شدید، کل برگ زرد شده و حتی سفید می‌شود.
• کمبود منگنز:
  • زرد شدن برگ‌های مسن‌تر، به ویژه بین رگبرگ‌ها.
  • رگبرگ‌ها ممکن است سبز یا زرد باشند.
  • ظهور لکه‌های قهوه‌ای یا خاکستری روی برگ‌ها.
  • پیچ خوردگی و ریزش برگ‌ها.

دلایل:

• کمبود آهن:
  • pH بالای خاک (قلیایی بودن خاک)
  • دمای پایین خاک
  • آبیاری بیش از حد
  • کمبود اکسیژن در خاک
  • وجود برخی مواد آلی در خاک که مانع جذب آهن می‌شوند.
• کمبود منگنز:
  • pH بالای خاک
  • بافت سنگین خاک
  • کمبود مواد آلی در خاک
  • وجود برخی عناصر دیگر مانند آهن و مس به مقدار زیاد که با جذب منگنز تداخل دارند.

تفاوت‌های دیگر:

• حرکت عناصر در گیاه: آهن یک عنصر غیر متحرک است و علائم کمبود آن ابتدا در برگ‌های جوان ظاهر می‌شود. منگنز نیز تا حدودی غیر متحرک است، اما علائم کمبود آن ممکن است در برگ‌های مسن‌تر نیز دیده شود.
• تاثیر pH خاک: هر دو عنصر در خاک‌های قلیایی کمتر قابل جذب هستند، اما حساسیت منگنز به pH خاک بیشتر از آهن است.
• روش‌های اصلاح: برای رفع کمبود آهن، می‌توان از کودهای آهن، اسیدی کردن خاک و بهبود تهویه خاک استفاده کرد. برای رفع کمبود منگنز، می‌توان از کودهای منگنز و بهبود زهکشی خاک استفاده کرد.

تشخیص دقیق:

برای تشخیص دقیق کمبود آهن یا منگنز، بهتر است از آزمایش خاک و برگ استفاده شود. این آزمایش‌ها میزان دقیق عناصر موجود در خاک و گیاه را نشان می‌دهند و به شما کمک می‌کنند تا برنامه غذایی مناسب را برای گیاه خود انتخاب کنید.

نکته مهم: علائم کمبود آهن و منگنز ممکن است با هم اشتباه گرفته شوند، به خصوص در شرایطی که هر دو کمبود به طور همزمان وجود داشته باشد. بنابراین، تشخیص دقیق و درمان مناسب به کمک یک متخصص کشاورزی توصیه می‌شود.

پیشگیری از کمبود آهن

حساسیت گونه‌های مختلف گیاهان نسبت به عوامل ایجادکننده فقر آهن متفاوت است، بعضی از گیاهان نسبت به این عارضه بسیار حساس و برخی دیگر نسبتاً متحمل و یا مقاوم هستند. در میان درختان میوه، میوه‌های دانه‌دار شامل: به سیب، گلابی و همچنین بعضی گل‌ها و درختچه‌های زینتی از حساس‌ترین گونه‌ها و در بین گیاهان متحمل نیز یونجه مقاوم‌ترین گیاه نسبت به این کمبود است. پس از اطمینان از مقدار و چگونگی تأثیر عوامل ایجادکننده کلروز آهن باید گیاهی برای کشت انتخاب شود که نسبت به شرایط محل احداث باغ یا مزرعه در حد امکان مقاوم باشد. در تعیین و تشخیص عوامل ایجادکننده فقر آهن باید دقت کافی به عمل آید درصورتی‌که شرایط در حد غیرقابل‌کنترل تشخیص داده شود، تنها گونه‌هایی از گیاهان را می‌توان مورداستفاده قرارداد که نسبت به شرایط کاملاً مقاوم باشند.

عوامل مؤثر در کلروز آهن و راهکارهای پیشگیری و درمان

• کاهش دادن تأثیر عوامل محیطی در بروز کلروز آهن

در اثر کلروز، زردی برگ‌ها سبب کاهش فتوسنتز می‌شود و به‌تدریج گیاه ضعیف‌تر می‌شود که علاوه بر کاهش تولید محصول، در صورت شدت عارضه گیاه از بین می‌رود.

• کاهش دادن آنیون بی‌کربنات موجود در آب آبیاری

بی‌کربنات موجود در منابع آب‌های آبیاری از دیگر عوامل ایجاد کلروز آهن است. بی‌کربنات به‌خصوص در منابع آب‌های استخری (چاه‌ها و قنات‌ها) نسبتاً زیاد است. به‌ویژه وقتی خاک آهکی باشد، گیاهان حساس را با کلروز آهن مواجه می‌نماید. درصورتی‌که بی‌کربنات در آب آبیاری از مقدار مجاز بیشتر باشد، گیاهان دچار زردی ناشی از کمبود آهن (کلروز) می‌شوند. ضروری است برای استفاده از منابع آبی قبل از انتخاب و کاشت، به آنالیز آب انجام گیرد تا چنانچه مقدار بی‌کربنات از حد مجاز بیشتر باشد از کاشت نباتات حساس به‌ویژه در شرایط خاک‌های آهکی خودداری شود.

• مصرف کودهای آلی

کودهای آلی (کودهای سبز، دامی و کمپوست) اگر به مقدار موردنیاز و به فرم مناسب مصرف گردد، به دلیل ترکیب با آهن موجود در خاک، باعث ایجاد فرم قابل‌جذب توسط گیاه می‌شود که تأثیر بسیار مهمی در کاهش فقر آهن دارد.

• مصرف صحیح کودهای شیمیایی

ایجاد تعادل در مواد غذائی موردنیاز گیاه، شامل کلیه عناصر پرمصرف و کم‌مصرف نباتات تأثیر زیادی در کاهش کلروز آهن دارد. مصرف بی‌رویه کودهای شیمیایی و به‌ویژه کود سوپر فسفات تریپل در خاک‌ها سبب ترسیب آهن شده و باعث تشدید بیماری کلروز آهن می‌شود. مصرف کودهای ازته با خاصیت اسیدی مانند سولفات آمونیوم یا کودهای گوگردی مایع ، pH خاک را به‌طرف اسیدی سوق داده و باعث بهتر شدن جذب مواد غذایی می‌گردد. کودهای شیمیایی و مکمل‌های غذایی گیاهی دقیقاً بایدبر اساس توصیه‌های مبتنی بر مطالعات و تحقیقات مصرف شود. کاهش و یا افزایش بی‌رویه هر یک از عناصر غذایی در خاک می‌تواند شرایط را برای انواع عارضه‌ها فراهم کند.

• رعایت اصول صحیح زراعی

آبیاری به‌موقع، کافی، روش آبیاری، جایگزینی آبیاری سنتی با آبیاری تحت‌فشار، تهویه خاک با شخم سطحی و جلوگیری از زه دار شدن زمین، مصرف صحیح سموم دفع آفات و بیماری‌های گیاهی، هرس صحیح درختان میوه در کاهش کلروز آهن تأثیر دارد و یا به‌عبارت‌دیگر هرچقدر شرایط مناسبی برای رشد، تکامل و به ثمر رسیدن گیاه فراهم کنیم مقدار کلروز آهن کاهش خواهد یافت.

نحوه درمان و مدیریت کمبود آهن در گیاهان

1. از طریق مصرف خاکی
2. از طریق جذب برگی (محلول‌پاشی)
3. آب آبیاری

یکی از راه‌های درمان سریع کمبود آهن در گیاه استفاده از کود آهن به‌صورت اسپری یا محلول‌پاشی روی برگ‌ها است، این علائم همچنین می‌تواند به دلیل کمبودها و شرایط دیگر ایجاد شود، بنابراین حائز اهمیت است که از تشخیص صحیح اطمینان حاصل شود.

بهترین عمل قبل از بروز علائم کمبود پیشگیری توسط کشاورزان است بطوریکه علت واقعی کمبود را شناسایی کرده و با معالجه از بروز مشکل در آینده جلوگیری کنند. راه تشخیص صحیح از طریق آزمایش حاصل می‌شود، به صورتی که با کمک مرکز گسترش کشاورزی یک نمونه برگ را آزمایش کرده تا مشخص شود کدام ماده معدنی در این برگ از بین رفته است. در این صورت متوجه خواهیم شد خاک فاقد آهن بوده که این مشکل می‌تواند ناشی از قلیایت خاک، عدم تعادل مواد معدنی و خاک رسی باشد.

معایب کود آهن مصرف‌شده در کشاورزی

استفاده از کود آهن به همان اندازه که برای گیاه مفید است می‌تواند در استفاده بیش‌ازاندازه و خارج از دستورالعمل صادرشده توسط کارخانه‌های سازنده کودها خسارت و زیان‌های بسیار زیادی بر گیاه و درخت وارد کند دقت شود این دستورالعمل‌ها بر اساس شرایط محیطی، اندازه و هکتار زمین کشاورزی و … است.

بنابراین در مواقع بروز کمبود عناصر مغذی یا حالت پژمردگی در گیاه لازم است ابتدا از افراد متخصص درزمینه کود کمک گرفته تا بهترین روش را برای رفع این کمبود به کار گرفته شود.

عوارض کود دهی بیش‌ازحد به گیاهان

1. کود دهی بیش‌ازحد موجب کاهش جذب آب توسط ریشه خواهد شد زیرا کود دهی بیش‌ازاندازه موجب شور شدن و آسیب به ریشه گیاه و به دنبال آن باعث سوختن ریشه می‌شود
2. این حالت‌ها شبیه زمانی است که گیاه دچار کمبود آب‌شده است. صاحب گیاه تصور می‌کند که با آبیاری بیشتر گیاه می‌تواند آن را نجات دهد اما اگر به کود دهی ادامه دهد قطعاً گیاه از بین خواهد رفت.
3. به‌منظور جلوگیری از چنین عوارضی همیشه دستورالعمل‌های صادرشده از سوی کارخانه‌های سازنده کودها را دنبال کنید و هیچ‌گاه غلظتی بیش از آنچه که از سوی آنان توصیه‌شده است را استفاده نکنید.
4. اگر گیاه خود را برای مدت زیادی بدون تغذیه و کود دهی گذاشته‌اید، گمان نکنید که با افزایش غلظت کودهای مصرفی، این کمبود را جبران خواهید کرد. شما با این کار به گیاه آسیب جدی وارد می‌کنید

ترکیبات کود کلات آهن

ترکیب یون مغذی فلزی با یک مولکول آلی طویل لیگاند یا کلاتگر نامیده می‌شود ترکیب لیگاند یا کلاتگر با یک ریزمغذی کود کلاته را تشکیل می‌دهد.

عامل کلاته کننده از عناصر مغذی در برابر رسوب و غیر متحرک شدن محافظت می‌کند. لیگاند می‌­تواند یک ترکیب حلقه‌ای به دور ریزمغذی تشکیل دهد، نحوه اتصال ریزمغذی به لیگاند ویژگی­‌های سطحی ریزمغذی را تغییر می‌­دهد و آن را برای جذب آسان توسط گیاه آماده می‌­سازد.

دلیل استفاده از کلات آهن در گیاه

قلیایی بودن خاک باعث می‌شود که حلالیت عناصر غذایی ضروری برای گیاه کاهش پیدا کند و کمبود عناصر غذایی مثل فسفر، آهن، روی، منگنز در گیاه مشاهده شود عامل عمده‌ای که در بروز این کمبودها مؤثر است وجود کربنات یا بی‌کربنات به‌صورت ترکیب با کلسیم است که بیشتر به نام خاک آهکی شناخته می‌شود. یون کربنات و بیکربنات بااتصال به یون آهن باعث رسوب آن به شکل آهن غیر محلول می‌شود. آهن به فرم کلاته شده از تبدیل آهن به شکل آهن غیر محلول جلوگیری کرده و آن را در دسترس گیاه قرار می‌دهد.

تفاوت‌های کود شیمیایی آهن و کود طبیعی آهن

کود طبیعی آهن یک ترکیب کاملاً طبیعی است و عامل کلات کننده آن نیز طبیعی است. درصورتی‌که در کودهای شیمیایی، عامل کلات کننده یک ترکیب کاملاً شیمیایی و ساخته دست بشر است. کود طبیعی آهن نسبت به تجزیه در برابر اشعه ماورا بنفش خورشید از خود مقاومت نشان می‌دهد، درصورتی‌که کود شیمیایی آهن با عامل کلات کننده شیمیایی این خاصیت را ندارد و فقط هم در خاک قابل‌استفاده است و همچون کود آهن با عامل کلات کننده طبیعی قابل‌استفاده به‌صورت پاشش روی سطوح برگ نیست.

نتیجه‌گیری

در خاک‌های قلیایی و آهکی به علت تشکیل ترکیبات هیدروکسید و اکسید آهن غیر محلول، کمبود آهن متداول است با توجه به اهمیت آهن در سنتز کلروفیل و نقش آن در ترکیب آنزیم‌های منتقل‌کننده الکترون، می‌بایست کشاورزان و کارشناسان کشاورزی در تعیین و تشخیص عوامل ایجاد کمبود آهن و پیشگیری از وقوع آن اهتمام کافی را داشته باشند.

منابع مورداستفاده

1. فیلسوف، فریدون و محمد کرباسچی. پیشگیری و درمان کمبود آهن درگیاهان. معاونت تحقیقاتی، آموزشی و ترویجی. وزارت کشاورزی سازمان کشاورزی استان اصفهان.
2. بهداد، ابراهیم. 1358. بیماری‌های درختان میوه در ایران، چاپ نشاط اصفهان.
3. فیلسوف، فریدون. 1365. بررسی اثر کودهای آهن‌دار بر معالجه زردی ناشی از کمبود آهن برگ درختان به در اصفهان. ششمین کنگره گیاه‌پزشکی ایران دانشگاه صنعتی اصفهان.
4. ملکوتی، محمدجعفر و سید جلال طباطبایی. 1376. تغذیه گیاهان از طریق محلول‌پاشی. نشریه فنی شماره 8، نشر آموزش کشاورزی

مطالب بیشتر در پیج اینستاگرام شرکت

https://instagram.com/aradshimy.co